1. रोग परिचय (Introduction):
Rice Blast धानमा देखिने एकदमै महत्वपूर्ण रोग हो, जुन Magnaporthe oryzae नामक (fungus) द्वारा फैलिन्छ। यो रोगले बोटको पात, डाठ, गुभो, घोगा आदिमा आक्रमण गर्छ र उत्पादनमा ५०% सम्मको नोक्सानी पुर्याउन सक्छ।
🧫 2. रोगको कारण (Cause of Disease):
- रोगको कारक ascomycete fungus – Magnaporthe oryzae हो, जसको asexual stage मा conidia ले रोग फैलाउने काम गर्छ।
- यी conidia (spores) हावाबाट एक बोटबाट अर्कोमा सजिलै फैलन्छन्।
➡️ 3–4 घण्टा सम्म पातमा भिजेको अवस्थामा (leaf wetness) spores germinate भएर संक्रमण गर्छ।
🌦️ 3. अनुकूल वातावरणीय अवस्था (Favorable Conditions):
| कारक तत्व | अवस्था |
|---|---|
| तापक्रम | 24°C–30°C |
| आर्द्रता | 90% भन्दा बढी |
| वर्षा | लगातार वा भारी ओस |
| मल प्रयोग | अत्यधिक Nitrogen प्रयोग |
➡️ रोग बढी गराउने अवस्था:
- घना रोपाईं,
- पानीको जमावट,
- कम वायुप्रवाह
🔬 4. लक्षण (Symptoms):
4.1. पात (Leaf Blast):
- प्रारम्भमा पानीले चोपिएको जस्तो translucent spots देखा पर्छ
- पछि तिनीहरू spindle-shaped lesion मा परिणत हुन्छन्
- धब्बाको बीच खैरो / खरानी र छेउ कालो outline देखिन्छ
4.2. डाठ (Node/Neck Blast):
- घोगा जोड्ने भाग कालो भएर सुक्छ र टुट्छ, जसले दाना बन्ने प्रक्रिया नै रोक्छ
4.3. गुभो (Panicle blast):
- पुरै घोगा सेतो / खैरो भएर दानाविहीन हुन सक्छ
📉 5. क्षतिको मूल्याङ्कन (Yield Loss Potential):
| रोगको अवस्था | सम्भावित क्षति (%) |
|---|---|
| हल्का संक्रमण | 5–10% |
| मध्यम | 20–30% |
| गम्भीर | 40–50% (कहिलेकाहीं 80% सम्म) |
🧬 6. प्रतिरोधी जात (Resistant Varieties):
IRRI, NARC र DoA द्वारा सिफारिस गरिएका blast-resistant जातहरू:
| जात | विशेषता |
|---|---|
| Sabitri | उच्च उत्पादन, blast tolerant |
| Sukkha Dhan-3, 5 | drought tolerant + blast resistance |
| Hardinath-1 | मध्यम सहनशीलता |
| Makwanpur-1 | पर्वतीय क्षेत्रका लागि उपयुक्त |
🧪 7. रोग व्यवस्थापन (Integrated Disease Management):
7.1. Cultural Practices (खेती प्रणाली):
- सन्तुलित मल प्रयोग (Nitrogen नबढाउनु)
- बिउको उपयुक्त दूरी (20×20 cm)
- पानीको निकास व्यवस्थापन
- पुरानो रोगी बोट नष्ट गर्नु
7.2. Seed Treatment:
- Tricyclazole 75 WP @ 2g/kg seed
7.3. Fungicide Application:
| Fungicide | Dose | Remarks |
|---|---|---|
| Tricyclazole 75 WP | 0.6–1 g/L | Systemic, protective |
| Isoprothiolane 40 EC | 1–1.5 ml/L | Preventive + curative |
| Propiconazole 25 EC | 1 ml/L | Good for neck blast |
| Azoxystrobin + Difenoconazole | 1 ml/L | Dual-action fungicide |
📅 स्प्रे समय:
- पहिला रोग देखिएपछि तुरुन्त
- 7–10 दिनको अन्तरमा 2–3 पटक
📊 8. Research-based Insight (Scientific Notes):
- IRRI (2021) अनुसार resistant variety प्रयोगले 70% blast कम गर्न सक्छ
- NARC Rice Research Program, Hardinath ले गरेको अनुसन्धानमा Tricyclazole + cultural practice प्रयोग गरिएका खेतमा 45% भन्दा बढी उत्पादन बढेको पाइएको थियो
📣 निष्कर्ष (Conclusion):
धानको उत्पादनमा Rice Blast रोग गम्भीर चुनौती हो। तर, हामीले वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट यदि समयमै उचित जात, मलको सन्तुलन, रोगको प्रारम्भिक पहिचान र स्प्रे गरेमा यो रोग सजिलै रोकथाम गर्न सकिन्छ।
